بر اساس بررسیهای انجام شده بادام زمینی گیاه بومی برزیل بوده و از آنجا به نقاط دیگر دنیا راه یافته است. آب و هوای گرم برای کشت این گیاه مناسب است. بادام زمینی گیاهی است یک ساله دارای ساقه ای راست که ارتفاع آن در حدود 30 سانتیمتر است. برگهای آن مرکب از دو زوج برگچه است گلهای آن دو نوع متفاوت به رنگ زرد است که پس از تلقیح، دم گل خم شده و به سطح خاک می رسد و سپس به تدریج در خاک فرو رفته و میوه در داخل خاک تشکیل می شود.
میوه بادام زمینی به طول تقریبی چهار سانتیمتر است و دارای پوسته شکننده به رنگ خاکستری مایل به زرد است. بر روی پوسته یک تا سه برجستگی مشاهده می شود که هر یک محل دانه ها را نشان می دهد. دانه بادام زمینی تقریبا مانند فندق به رنگ سفید مایل به زرد بوده ولی تخم مرغی شکل است. پوسته نازکی دانه را پوشانده که به رنگ قرمز قهوه ای است.
انواع بادام زمینی
چهارگونه از بادامهای زمینی محبوبیت بیشتری دارند: اسپانیایی، رونده، ویرجینیا و والسینا. علاوه بر اینها انواع قرمز و سفید تنسی هم وجود دارند. گونه های خاصی از آنها را به سبب تفاوتهای طعم، مقدار روغن، اندازه و شکل کاربردهای خاصی دارند. بیشتر بادامهای زمینی که با پوسته دادوستد شده اند از نوع ویرجینیا و برخی از گونه های والنسیا هستند.
این گونه ها به علت اندازه درشت و ظاهر جذاب پوسته آنها انتخاب شده اند. از بادام زمینی اسپانیایی بیشتر در شیرینیهای بادام زمینی، مغزهای شور و خمیر بادام زمینی استفاده می شود و بیشتر انواع رونده آن در تهیه خمیر بادام زمینی کاربرد دارند. گونه های مختلف این میوه بر حسب نوع رشد شاخه ها و طول آنها متمایز می شوند و برای هر نوع از بادام زمینی گونه های بسیار زیادی وجود دارد.
کشت
گل arachis fabaceae روی سطح زمین بوجود آمده و پس از پژمرده شدن، ساقه آن رشد کرده به طرف پایین خم می شود و تخمدان را وارد خاک می کند. زمانی که دانه رسیده، رنگ بخش داخلی غلافها به نام پوشش دانه از سفید به قرمز مایل به قهوه ای تغییر می کند. هنگام برداشت محصول، کل گیاه را که شامل بیشتر ریشه ها است از خاک جدا می شود. رنگ غلافها ابتدا نارنجی رگه دار با گلهای شبیه نخود و گلبرگهای زرد رنگ است که بر روی خاک در خوشه های کناری رشد می کنند.
پس از خود گرده افشانی گیاه (بادامهای زمینی خود آمیزه های کامل هستند) گلهای آن کمرنگ می شوند. ساقه های موجود در پایه های تخمدانها که قلاب نامیده می شود به سرعت دراز شده و با چرخش به سمت پایین موجب نفوذ دانه ها به عمق چند اینچی خاک می شود تا شرایط رشد کامل آنها فراهم شود. وظیفه غلافها جذب مواد غذایی است. این میوه دارای پوسته های چروکداری است که ما بین دو تا سه عدد دانه محصور شده اند. دانه رسیده این میوه همانند سایر دانه های نبشی از قبیل لوبیاست اما بر خلاف پوشش دانه های سخت نبشها، دارای پوششی به ضخامت کاغذ بر روی دانه است. بادام زمینی در نور و خاک کشاورزی شنی حاوی خاک رس، شن و مواد گیاهی بهتر رشد می کنند.
آنها به پنج ماه هوای گرم و بارش سالانه 20 تا 40 اینچ یا آبیاری معادل این مقدار نیاز دارند. غلافها 120 تا 150 روز پس از کاشت دانه ها به رشد کامل می رسند. اگر محصول را خیلی زود برداشت کنند این غلافها رشد کامل نکرده اند، اگر آنها را خیلی دیر برداشت کنند این غلافها در ساقه پاره شده و در خاک باقی خواهند ماند. نگهداری نادرست بادام زمینی می تواند منجر به آلودگی آنها به fungus aspergillus flavus که ماده سمی آفلاتوکسین آزاد می کند، می شود.
خواص دارویی
بادام زمینی از نظر طب قدیم ایران متعادل است. چون بادام زمینی دارای پروتئین است بنابراین از نظر غذایی بسیار مهم است.
برای تقویت ریه و طحال مفید است.
کلسترول خوب خون را بالا می برد.
درد معده را از بین می برد.
نرم کننده سینه است.
سرفه خشک را برطرف می کند.
شیر را در مادران شیرده زیاد می کند.
ملین است.
بسیار مقوی است.
برای تقویت قوای دماغی مفید است.
به هضم غذا کمک می کند.
استفاده های غذایی
بادام زمینی را اغلب به همراه نمک سرخ می کنند اما به شکل خام یا به صورت پخته در آب و نمک نیز خورده می شود. همچنین با آن می توان خمیر بادام زمینی، شیرینی بادام زمینی و محصولاتی دیگر تهیه کرد. از روغن آن نیز به علت طعم ملایم و اینکه فقط در دماهای نسبتا بالا می سوزد در آشپزی استفاده می کنند. اگرچه بسیاری از مردم از خوردن غذاهای تهیه شده با بادام زمینی لذت می برند، بعضی افراد نسبت به آن حساسیت شدید دارند بطوری که خوردن یک عدد از آن برای آنها خطرناک است.
این افراد حتی نسبت به استشناق گرده بادام زمینی نیز واکنشهای خطرناکی نشان می دهند. به همین علت از این میوه کمتر در هواپیماها استفاده شده و محصولات تهیه شده با آن در بسیاری از حوزه های آموزشی به منظور حفاظت از دانش آموزان حساس به آن ممنوع گشته است. روغن بادام زمینی نسبت به کل مغز آن از پروتئین کمتری برخوردارند بنابراین افراد بسیار کمی به آن حساسیت دارند. امروزه دارویی آزمایشی به نام nx-901 جهت از بین بردن این حساسیت ساخته شده است.
کاربردهای دیگر بادام زمینی
از بادام زمینیهای نامرغوب یا انواعی که برای بازار خوراکیها مناسب نیستند در تولید روغن بادام زمینی و دانه و علوفه دامی استفاده می شود. بادام زمینی کاربردهای متعددی در صنعت دارد. رنگها، لاک و الکل، روغنهای روان کننده، چرم لباس، جلادهنده های لوازم منزل، حشره کشها و نیتروگلیسیرین از روغن بادام زمینی تهیه می شود. صابون از روغن صابونی شده ساخته می شود و بسیاری از لوازم آرایشی حاوی روغن بادام زمینی و مشتقات آن است.
قسمت پروتئینی این روغن در ساخت برخی از فیبرهای نساجی مورد استفاده قرار می گیرد. از پوسته های بادام زمینی در تولید پلاستیک، تخته دیواری، ساینده ها و سوخت استفاده می شود. همچنین از آنها در ساخت سلولز که در ابریشم مصنوعی و کاغذ بکار می رود و مواد لعابدار مانند چسب استفاده می شود. قسمتهای فوقانی گیاه بادام زمینی در تهیه علوفه بکار می رود. باقیمانده کیک پروتئینی حاصل از پردازش روغن، به عنوان غذای حیوانات و به عنوان کود کاربرد دارد.
سازگاری
بادام زمینی گیاهی اس گرما دوست که به هوای گرم و آفتاب فراوان و یک فصل رشد بدون یخبندان 200 روزه محتاج است. بادام زمینی نیاز فراوان به آب دارد و بخصوص از هنگام گرده افشانی تا دو هفته قبل از رسیدگی به کمبود رطوبت خاک حساس می شود. بادام زمینی از نظر حاصلخیزی خاک بسیار کم توقع است و در خاکهای شنی فقیر با ماده آلی کم عملکردی کاملا اقتصادی تولید می کند.
تناوب زراعی
در انتخاب تناوب زراعی بادام زمینی باید به نکات زیر توجه داشت: 1) بادام زمینی ممکن است در خاکهای فقیری کاشته شود که برای سایر محصولات مناسب نباشد. 2) بادام زمینی مقدار زایدی از مواد غذایی خاک را می گیرد. زیرا بقایای گیاهی نیز از زمین خارج می شود. بادام زمینی در بعضی از بیماریهای خاکزی مانند بوته میری باکتریایی با گیاهان تیره گوجه فرنگی مشترک است.
کود شیمیایی
بطور کلی هر یک تن بادام زمینی (نیام کامل) با 5/1 تا 2 تن علوفه همراه آن حدود 60 تا 75 کیلوگرم ازت، 10 تا 15 کیلوگرم اکسید فسفر، 400 تا 50 کیلوگرم اکسید پتاسیم و 40 تا 50 کیلوگرم اکسید کلسیم از خاک خارج می کند. چنانچه کود شیمیایی زیادی برای محصول قبل مصرف شده باشد به اضافه کردن کود به زمین بادام زمینی نیازی نیست.
تاریخ کاشت
حداقل درجه حرارت خاک برای جوانه زدن بادام زمینی حدود 10 درجه سانتیگراد است. حساسیت به کم آبی و نیاز به آب در بادام زمینی از زمان تشکیل جوانه گلها تا نزدیک به دو هفته قبل از رسیدگی زیاد است.
کنترل علفهای هرز
می توان از علفکشهایی مانند امولسیون 43 درصد آلاکلر (لاسو) به میزان چهار تا پنج لیتر یا امولسیون 48 درصد یفلورالین به میزان 1/2 تا 1/8 لیتر در هکتار بصورت قبل از کاشت استفاده بعمل آورد. این علفکشها محصول را دو تا سه ماه بعد از مصرف در برابر اکثر علفهای هرز محافظت می کند.
آفات و امراض
بعضی از آفات عمومی مثل زنجره باقلا، کرم غوزه پنبه و پروانه کارادینا به بادام زمینی نیز خسارت وارد می سازد. بیماری لکه برگی بادام زمینی عامل بیماری قارچی است بنام cercospora personata که روی بقایای گیاهی آلوده زمستان گذرانی کرده و اسپور آن توسط باد منتشر می شود. پوسیدگی پایه تخمدان، ریزش برگها و نیامها و یا کوچک ماندن نیامها از نتایج این بیماری است. کنترل بیماری با استفاده از ارقام مقاوم، تناوب حداقل سه ساله، تقویت محصول و بالاخره استفاده از سموم قارچ کش مانند زینب و مانب امکان پذیر است.
برداشت
زمان برداشت با آثار زردی خفیف برگها و بررسی نیامها مشخص می شود. در برداشت مکانیزه ابتدا قسمتهای هوایی را با علف زن (موور) قطع کرده و سپس با دستگاهی مشابه دستگاه برداشت سیب زمینی و در صورت عدم دسترسی به این دستگاه با دستگاه معمولی برداشت سیب زمینی بادامها را خارج کرده و بصورت ردیفی روی زمین قرار می دهند.
موارد استفاده
دانه از نظر فسفر و ویتامینهای گروه b نیز غنی است. مقدار انرژی، قابلیت هضم و کیفیت پروتئین دانه بسیار زیاد است. یکی از مصارف مهم ارقام کم روغن بصورت آجیل است. کنجاله بادام زمینی را که 40 تا 50 درصد پروتئین پر کیفیت دارد بعنوان مکمل پروتئین در جیره دام بکار می برند. علوفه بادام زمینی حدود هفت درصد پروتئین دارد و برای تغذیه دام بسیار مطلوبست ولی کیفیت علوفه به روش خشک کردن و جمع آوری آن و بخصوص میزان برگ بستگی دارد./